دانشنامه فقه و حقوق تطبیقی

حقوق بشر به‌عنوان یکی از موضوعات محوری در حقوق بین‌الملل، چالش‌هایی را در تطبیق با اصول فقه اسلامی ایجاد کرده است. این پژوهش به بررسی تطبیقی مبانی حقوق بشر در فقه اسلامی و اسناد بین‌المللی، از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر، می‌پردازد. در این تحقیق، اصول کلیدی نظیر عدالت، کرامت انسانی، و حق حیات در هر دو نظام حقوقی تحلیل و مقایسه می‌شود. چالش‌هایی مانند تعارضات نظری و عملی میان این دو نظام و نحوه حل آن‌ها مورد بحث قرار می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که فقه اسلامی، با تأکید بر مقاصد شریعت، ظرفیت بالایی برای انطباق با اصول جهانی حقوق بشر دارد، اما نیازمند بازنگری و تفسیرهای جدید است.

هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از فناوری‌های پیشرفته، چالش‌های متعددی در حوزه حقوق و اخلاق ایجاد کرده است. این پژوهش به بررسی حقوق مرتبط با هوش مصنوعی در چارچوب شریعت اسلامی می‌پردازد و جنبه‌های مختلفی از جمله مالکیت داده‌ها، مسئولیت اخلاقی و مدنی سیستم‌های هوش مصنوعی، و عدالت در استفاده از این فناوری را تحلیل می‌کند. ابتدا، اصول فقه اسلامی مرتبط با فناوری‌های نوین، نظیر قاعده "لاضرر" و "احترام به کرامت انسانی"، بررسی شده و سپس نحوه تطبیق این اصول با کاربردهای هوش مصنوعی مورد بحث قرار می‌گیرد. یافته‌ها نشان می‌دهد که شریعت اسلامی می‌تواند چارچوبی اخلاقی و حقوقی برای تنظیم استفاده از هوش مصنوعی ارائه دهد، اما نیازمند اجتهاد و تفسیرهای نوین است. این مقاله همچنین به پیشنهاداتی برای تدوین قوانین سازگار با شریعت در این حوزه می‌پردازد.

قاعده "نفی سبیل" یکی از اصول کلیدی در فقه اسلامی است که بر استقلال و حاکمیت دولت‌های اسلامی تأکید دارد. این پژوهش به تحلیل فقهی و حقوقی این قاعده در تعاملات بین‌المللی، از جمله معاهدات، همکاری‌های اقتصادی، و روابط دیپلماتیک، می‌پردازد. ابتدا، مفهوم و مبانی قاعده "نفی سبیل" در متون فقهی بررسی می‌شود و سپس، چگونگی انطباق این قاعده با چارچوب‌های حقوق بین‌الملل معاصر تحلیل می‌گردد. همچنین، چالش‌هایی نظیر تأثیر فشارهای سیاسی و اقتصادی بین‌المللی بر استقلال دولت‌های اسلامی و تناقض‌های احتمالی این قاعده با معاهدات جهانی مورد بحث قرار می‌گیرد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قاعده "نفی سبیل" می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای تقویت حاکمیت ملی دولت‌های اسلامی مورد استفاده قرار گیرد، اما نیازمند بازنگری در برخی تفاسیر سنتی آن است.

حریم خصوصی یکی از موضوعات حساس و مورد بحث در حقوق معاصر است که در فقه اسلامی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. این پژوهش به بررسی تطبیقی حقوق حریم خصوصی در فقه اسلامی و نظام‌های حقوقی معاصر می‌پردازد. در ابتدا، مبانی فقهی حریم خصوصی با استناد به قرآن و سنت نبوی تحلیل شده و سپس، اصول حاکم بر حفاظت از حریم خصوصی در نظام‌های حقوقی بین‌المللی مورد بررسی قرار می‌گیرد. پژوهش نشان می‌دهد که فقه اسلامی با تأکید بر احترام به کرامت انسانی، اصولی قوی برای حفاظت از حریم خصوصی ارائه می‌دهد، اما نیازمند سازگاری با مسائل نوین مانند حریم دیجیتالی است. این تحقیق همچنین به ارائه راهکارهایی برای انطباق اصول فقهی با شرایط معاصر در جهت حمایت بهتر از حقوق حریم خصوصی پرداخته است.

مقاصد شریعت، به‌عنوان یکی از اصول کلیدی در فقه اسلامی، تأثیر بسزایی بر حقوق زنان در کشورهای اسلامی دارد. این پژوهش به بررسی تأثیر این قاعده بر جنبه‌های مختلف حقوق زنان، از جمله حق تحصیل، اشتغال، و مشارکت اجتماعی می‌پردازد. در ابتدا، مفهوم مقاصد شریعت و جایگاه آن در فقه اسلامی توضیح داده می‌شود و سپس، نقش آن در تحلیل مسائل مربوط به حقوق زنان در جوامع اسلامی معاصر بررسی می‌گردد. این تحقیق همچنین به چالش‌هایی مانند تفسیرهای مختلف از مقاصد شریعت و تأثیر آن‌ها بر محدودیت‌های حقوقی زنان پرداخته و با ارائه نمونه‌های عملی، به ارزیابی کاربرد این قاعده در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که مقاصد شریعت می‌تواند مبنایی قوی برای حمایت از حقوق زنان باشد، اما نیازمند بازتعریف مفاهیم در چارچوب‌های معاصر است.

دیات یکی از موضوعات کلیدی در حقوق کیفری اسلامی است که در جرایم غیرعمدی نظیر تصادفات یا اشتباهات پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پژوهش به تحلیل فقهی و حقوقی مفهوم دیه پرداخته و به بررسی چگونگی انطباق آن با چالش‌های معاصر می‌پردازد. در ابتدا، مبانی فقهی دیات، شامل موارد تعیین دیه، نحوه محاسبه و تفاوت‌های آن میان جرایم مختلف، بررسی می‌شود. سپس، این مبانی در ارتباط با قوانین کشورهای اسلامی و چالش‌های ناشی از پیشرفت‌های پزشکی و فناوری مدرن تحلیل می‌گردد. یافته‌ها نشان می‌دهد که دیه به‌عنوان یک ابزار جبران خسارت، قابلیت انطباق با شرایط جدید را دارد، اما نیازمند بازنگری در قواعد اجرایی و تطبیق آن با نیازهای جامعه مدرن است. در پایان، پیشنهاداتی برای اصلاح و بهبود نظام دیات ارائه می‌شود.

ازدواج کودکان یکی از موضوعات مناقشه‌برانگیز در جوامع اسلامی معاصر است که نیازمند بازنگری در چارچوب فقه اسلامی و حقوق بین‌المللی می‌باشد. این پژوهش به بررسی مبانی فقهی مرتبط با ازدواج کودکان، از جمله مفهوم بلوغ، رضایت و مصالح کودک، می‌پردازد. در ادامه، قوانین ملی برخی کشورهای اسلامی در زمینه ازدواج کودکان با اصول حقوق بشر مقایسه شده و چالش‌های مرتبط با اجرای این قوانین تحلیل می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که فقه اسلامی ظرفیت ایجاد محدودیت‌هایی برای پیشگیری از ازدواج کودکان را دارد، به‌ویژه در مواردی که این ازدواج‌ها با آسیب‌های جسمی و روانی همراه باشند. این تحقیق همچنین راهکارهایی برای همگرایی قوانین فقهی و بین‌المللی در جهت حمایت از حقوق کودکان ارائه می‌دهد.

این پژوهش به بررسی حقوق زندانیان در فقه اسلامی می‌پردازد و به تحلیل تطبیقی این حقوق با اصول حقوق بشر معاصر می‌پردازد. ابتدا، مبانی فقهی مرتبط با رفتار با زندانیان، از جمله حق تغذیه، مسکن، و کرامت انسانی، بررسی می‌شود. سپس، با تکیه بر نصوص قرآنی و احادیث نبوی، اصول اخلاقی و حقوقی برخورد با زندانیان تحلیل می‌گردد. پژوهش نشان می‌دهد که فقه اسلامی نه تنها حقوق اولیه زندانیان را به رسمیت می‌شناسد، بلکه تأکید ویژه‌ای بر بازپروری و اصلاح زندانیان دارد. در پایان، چالش‌های اجرایی مرتبط با تطبیق این حقوق با استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر مورد بحث قرار گرفته و پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت زندانیان در کشورهای اسلامی ارائه می‌شود.