مبانی و شرایط تحقق مسئولیت مدنی قضات با تمرکز بر قواعد فقهیه
کلمات کلیدی:
مسئولیت مدنی قضات, قاعده لاضرر, قاعده تسبیب, قاعده اتلاف, تقصیر قضایی, مبانی و شرایط مسئولیتچکیده
مسئولیت مدنی قضات یکی از مهمترین مسائل در نظام عدالت اسلامی است که پیوندی مستقیم با حفظ حقوق مردم و اعتماد عمومی به دستگاه قضایی دارد. از دیدگاه فقه اسلامی، قاضی به سبب منصب خطیر خود مصونیت مطلق ندارد و در صورت ارتکاب تقصیر یا اهمال در صدور رأی، مطابق قواعد فقهی مانند «لاضرر»، «تسبیب»، «اتلاف» و... مسئول جبران خسارت وارده میباشد. مقاله حاضر، با هدف بیان مبانی و شرایط تحقق مسئولیت مدنی قضات از منظر فقهی با تمرکز بر قواعد فقهیه، نگارش یافته است. سؤال اصلی مقاله، این است که در فقه اسلامی تحت چه شرایطی، قاضی ازنظر مدنی ضامن خسارات ناشی از حکم خود شناخته میشود؟ نیز، کدامیک از قواعد فقهیه قابلیت اعمال در این حوزه را دارد؟ در پاسخ به پرسش فوق تلاش شده تا با رویکردی فقهی -تحلیلی، مبانی و شرایط تحقق مسئولیت مدنی قضات شامل ارکان ضرر، فعل زیانبار، و رابطه سببیت مورد بررسی قرار گیرد. یافتههای تحقیق، نشان میدهد که فقه امامیه با حفظ جایگاه و استقلال قاضی، مرز میان مصونیت قضایی و مسئولیت مدنی را در قالب قواعد فقهیه (همچون: لاضرر، تسبیب، اتلاف، قاعده احسان و...) به دقت ترسیم کرده است و مطابق موازین فقهی و مقررات قانونی مانند اصل 171 قانون اساسی، در صورت احراز تقصیر محرز، قاضی در برابر زیاندیده شخصاً مسئول است؛ اما در موارد خطای غیرعمدی یا ناشی از قصور، مسئولیت بر عهده دولت قرار میگیرد.
دانلودها
مراجع
Al-Anṣārī, M. (1995). The Earning/Commerce. Maktabat Ayatollah al-Mar'ashi.
Fayyāḍ, M. I. (2006). Lectures on the Principles of Jurisprudence: Reports of the Class of Ayatollah S. A. Khoei. Al-Najaf Printing Press.
Kātūziyān, N. (2007). Civil Liability. Enteshār Co.
Khomeini, S. R. (1984). The Elucidation of the Means. Institute for the Compilation and Publication of the Works of Imam Khomeini.
Khomeini, S. R. (1996). The Book of Sale. Institute for the Compilation and Publication of the Works of Imam Khomeini.
Khwānsārī, S. A. (1985). Comprehensive Sources in the Commentary on the Beneficial Summary. Maktabat al-Ṣadūq.
Kulaynī, M. i. Y. (2008). The Sufficient. Dār al-Kutub al-Islāmiyyah.
Majlisī, M. T. A Complete Course of Persian Fiqh. Farāhānī.
Makārim Shīrāzī, N. (1991). The Jurisprudential Rules. Madrasat al-Imam Ali ibn Abi Talib.
Muḥaqqiq al-Ḥillī, J. i. H. (1988). The Paths of Islam. Islamic Publishing Institute.
Mūsawī Ardabīlī, S. A. (1988). Jurisprudence of the Judiciary Containing Important Contemporary Discussions. Maktabat Amīr al-Mu'minīn.
Mūsawī Bujnūrdī, S. M. Ḥ. (1969). The Jurisprudential Rules. Maṭba'at al-Ādāb.
Najafī, M. Ḥ. (1992). The Jewels of Speech in the Commentary on the Paths of Islam. Dār Iḥyā' al-Turāth.
Shafī'ī, A. (2016). Theoretical Debates in Fiqh and Uṣūl. Islamic Science and Culture Research Institute.
Shahābī, M. (1944). Pamphlet on Jurisprudential Rules.
Shahīd Thānī, Z. a.-D. Ā. (1989). The Brilliant Garden in the Commentary on the Damascene Spark. Dār al-Kutub al-Islāmiyyah.
Zāre' Sabzevārī, A. (2018). Jurisprudential Rules in Imami Jurisprudence. Islamic Publishing Institute.
Zarkā, A. M. (2004). The General Jurisprudential Introduction. Dār al-Qalam.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 حمید پیری (نویسنده); منصور امیرزاده جیرگلی; سیدمحسن جلالی شهری (نویسنده)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
