قاعده مایضمن و مالایضمن؛ تحلیلی انتقادی از چالش‌های نظری و کاربستی در فقه امامیه و حقوق معاصر ایران
کلمات کلیدی:
قاعده مایضمن, قاعده مالایضمن, فقه امامیه, مسئولیت مدنیچکیده
قاعده مایُضمن و مالایُضمن از قواعد مهم فقه اسلامی است که به تعیین ضمان یا عدم ضمان و مسئولیت مدنی در معاملات و عقود می‌پردازد. این قاعده با اینکه در منابع فقهی جایگاه مستحکمی یافته، در مقام تطبیق، با چالش‌های قابل توجهی مواجه است؛ از جمله تبیین دقیق مفهوم ضمان در معاملات غیرمقبوض، حدود تأثیر این قاعده در ضمان قهری و تطبیق آن با مفاهیم نوین حقوقی. این مقاله با رویکردی تحلیلی-انتقادی، به واکاوی مبانی قاعده، بررسی اختلافات نظری بین فقهاء امامیه و تحلیل نحوه کاربست آن در نظام حقوقی ایران می‌پردازد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای است و تلاش شده است تحلیل‌های ارائه‌شده بر مبنای استدلال‌های فقهی مستحکم و نقد تطبیقی نظام‌مند باشد. در این راستا، نسبت قاعده مایضمن با قواعدی چون تسبیب، غرور و اتلاف، مورد واکاوی قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت استناد به این قاعده در دعاوی مسئولیت مدنی تحلیل شده است. در ادامه، ضمن اشاره به چالش‌های فقهی و حقوقی موجود، ضرورت بازخوانی مفهوم ضمان با توجه به تحولات اقتصادی و معاملاتی معاصر مطرح شده و پیشنهادهایی برای ارتقای دقت نظری و کاربست صحیح قاعده در نظام حقوقی ایران ارائه گردیده است. این تحقیق در پی آن است که نشان دهد بدون بازتعریف دقیق عناصر قاعده و تعیین مرزهای مفهومی آن، امکان استناد روشن و مؤثر به قاعده در حقوق مدرن وجود ندارد.
دانلودها
مراجع
Al-Jazairi, A. A.-R. (2003). Al-Fiqh Ala Al-Madhahib Al-Arba'a Islamic Jurisprudence According to the Four Schools of Thought. Dar Al-FikrER -.
Al-Ramli, S. A.-D. (1988). Mughni Al-Muhtaj. Dar Al-Ma'arifah.
Al-Tahir Ibn Ashur, M. (1997). Al-Tahrir wa Al-Tanwir. Dar Sahnoon.
Fakhr, A.-I. (1998). Al-Ta'liqat Ala Al-Sharh Al-Kabir Annotations on Al-Sharh Al-Kabir. Dar Al-Thaqafah.
Faydh, K. (2004). Al-Wafi. Publishing Institute.
Ghazi Zadeh, A. A. (2018). Interpretation and Application of Jurisprudential Rules in Iranian Law and Islamic Jurisprudence Interpretation and Application of Jurisprudential Rules. Aftab Publishing.
Imam, N. (2006). Al-Majmu' Sharh Al-Muhadhdhab Al-Majmu' Commentary on Al-Muhadhdhab. Dar Al-Fikr.
Jafari Langaroudi, M. J. (2013). Civil Liability Law. Mizan Publishing.
Lahouti, M. H. (2022). Civil Law in Iran. Jangal Publishing.
Muhaqqiq, H. (2013). Sharh Al-Lum'ah Al-Dimashqiyyah Commentary on Al-Lum'ah Al-Dimashqiyyah. Dar Al-Kitab Al-Islami.
Sheikh, K. (1993). Al-Kafi.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 راضیه نجفی (نویسنده); پرویز ذکاییان; فخرالله ملایی کندلوس (نویسنده)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
