آخذ بالسوم و ضمانت اجرای مسئولیت در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران
کلمات کلیدی:
آخذبالسوم, مسئولیت, ید امانی, ید ضمانی, غصب, امینچکیده
آخذ بالسوم به فردی گفته میشود که کالایی را از مالک برای بررسی و آزمایش دریافت میکند تا در صورت رضایت، آن را خریداری کند. مسئله اصلی در مسئولیت آخذ بالسوم، تعیین نوع مسئولیت او در صورت تلف یا نقص کالا بدون تعدی یا تفریط است. در فقه امامیه دو دیدگاه وجود دارد: گروهی ید آخذ بالسوم را امانی میدانند که مسئولیت او محدود به تعدی یا تفریط است، زیرا مالک به او اذن تصرف داده است؛ گروه دیگر ید او را ضمانی و مسئولیت را مطلق میدانند و معتقدند طبق قاعده «علی الید ما اخذت حتی تودیه» باید خسارت را جبران کند، حتی بدون تقصیر. این اختلاف ناشی از تفاوت در تفسیر حدیث و میزان اذن مالک است. در دیگر مذاهب اسلامی نیز نظرات متفاوتی درباره مسئولیت آخذ بالسوم وجود دارد. در مذهب مالکی، آخذ بالسوم به عنوان تصرف غیرمجاز شناخته شده و مسئولیت مطلق قائلاند. شافعی و حنبلی نیز مسئولیت مطلق را بر آخذ بالسوم بار میکنند و آن را نزدیک به غصب میدانند. در مذهب حنفی، مسئولیت شامل کالا و منافع آن است و مسئولیت بدون توجه به قصد یا تقصیر است. در حقوق ایران، قانون مدنی آخذ بالسوم را امین نمیداند و مسئولیت او معمولاً مشروط به حفظ سلامت کالا یا پرداخت ارزش آن است. ماده ۶۳۱ قانون مدنی مصادیق امین را محدود کرده و آخذ بالسوم در این مصادیق نیست. مالک به آخذ بالسوم اذن مشروط میدهد که کالا را سالم بازگرداند یا ارزش آن را بپردازد، بنابراین مسئولیت او بین مسئولیت محدود و مطلق نوسان دارد. در نهایت، آخذ بالسوم مفهومی حقوقی و فقهی محل اختلاف است که تأثیر مهمی بر قراردادها و حل اختلافات تجاری دارد و شناخت دقیق آن برای حقوقدانان ضروری است.
دانلودها
مراجع
Al-Bahuti, M. i. Y. i. I. (1993). Kashaf al-Qina’ ‘an Matn al-Iqna’ (Vol. 4). Dar al-Kutub al-Ilmiyyah.
Al-Kasani, A. a. D. (1985). Bada’i al-Sana’i fi Tartib al-Shara’i (Vol. 7). Dar al-Kutub al-Ilmiyyah.
Al-Muradi, A. i. A. Al-Insaf fi Ma'rifat al-Rajih min al-Khilaf (Vol. 6). Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Al-Qurtubi, M. i. A. (1953). Al-Jami’ li-Ahkam al-Quran (Vol. 4).
Al-Sarakhsi, M. i. A. (1985). Al-Mabsut (Vol. 12). Dar al-Ma’arifah.
Al Marghinani. Al-Hidayah (Vol. 4).
Bayat. (2012). Comparative Study of Akhdh bil-Sawm in Iranian Law and Western Legal SystemsER.
Davoudabadi, M. Explanation of Article 301 of Civil Law. In.
Emami, S. H. (1996). Civil Law (Vol. 1). Islamieh Publications.
Ghasemzadeh, S. M., & Khosravi Farsani, A. (2006). Civil Liability of Akhdh bil-Sawm in Jurisprudence and Civil Law. Legal Perspectives Quarterly(40), 59-72.
Ibn Qudamah, a. M. (1984). Al-Sharh al-Kabir (Vol. 5).
Imam Khomeini, S. R. (1987). Sahifeh Imam (Vol. 2).
Jafari Langeroudi, M. J. (2016). Legal Terminology (Vol. 1). SAMT Publications.
Jafari Langeroudi, M. J. (2024). Liability of Akhdh bil-Sawm in Imamiyyah Jurisprudence, Civil Law, and Iranian Legal Theories. Ensani Research Website, 27-40.
Katouzian, N. (1998). Civil Law: Specific Contracts (Vol. 1). Mizan Publications.
Khansari, S. M. H. (1984). Jami’ al-Madarik fi Sharh Sharayi’ al-Islam (Vol. 4). Dar al-Kutub al-Islamiyyah.
Malik ibn, A. (1994). Al-Muwatta’. Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Najafi, S. M. H. N. (1983). Jawahir al-Kalam fi Sharh Sharayi’ al-Islam (Vol. 37). Publications of the Society of Teachers of Qom, Dar Ihya al-Turath al-Arabi (Beirut), and Islamieh Publications (Tehran).
Nawawi, Y. i. S. Al-Sharh al-Nawawi 'ala Sahih Muslim (Vol. 5).
Sadri. (2011). Liability of Akhdh bil-Sawm in Imamiyyah Jurisprudence, Civil Law, and Iranian Legal Theories. Legal Quarterly, 27-40.
Shabani Kaldareh, A. (2021). Criminal Liability of Akhdh bil-Sawm for Intentional Destruction of Akhdh bil-Sawm. 4th International Congress on Interdisciplinary Research in Islamic Humanities, Jurisprudence, Law, and Psychology, Tehran.
Shahid Thani, M. i. A. B. a. U. (1989). Al-Durr al-Manthur fi Tafsir bil-Ma’thur (Vol. 3).
Shahram. (2014). Study of Akhdh bil-Sawm in Iranian Law (General Reference).
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 1403 حمید وفائی (نویسنده); هرمز اسدی کوهباد; مهدی زمانی (نویسنده)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.