ضمان ناشی از از بین بردن اسباب فرصت در فقه امامیه؛ بررسی تطبیقی با مفهوم تسبیب
کلمات کلیدی:
تفویت فرصت, فقه امامیه, تسبیب, مسئولیت مدنی, ضمان قهری, عدمالنفع, اسباب فرصتچکیده
در فقه امامیه، ضمان قهری در مواردی مطرح است که فردی بدون قرارداد قبلی، موجب ورود زیان به دیگری شود. یکی از مسائل نوظهور در این حوزه، ضمان ناشی از «از بین بردن اسباب فرصت» است؛ یعنی حالتی که شخصی با اقدام یا ترک فعل خود، مانع تحقق منفعت مشروع دیگری میشود یا امکان اجتناب از ضرری را از او سلب مینماید. با توجه به گسترش نقش «فرصتهای مالی و شغلی» در ساختار اقتصادی امروز، مسئله تفویت فرصت از منظر فقهی و حقوقی اهمیت بیشتری یافته است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین جایگاه فقهی ضمان ناشی از تفویت فرصت و بررسی تطبیقی آن با مفهوم تسبیب است. این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و با بررسی منابع فقهی، اصول فقه، دیدگاه فقهای امامیه و همچنین متون حقوق تطبیقی، سعی در استخراج معیارهای فقهی برای اثبات ضمان در این زمینه دارد. دادههای تحقیق از منابع کتابخانهای، روایی، فتاوای فقها و متون حقوقی گردآوری شدهاند. یافتهها نشان میدهد که اگرچه در فقه کلاسیک، «عدمالنفع» بهتنهایی موجب ضمان نیست، اما با توجه به تحول عرف اقتصادی، فرصتهای مشروع نیز مصداق مالیت یافتهاند. بر اساس قواعدی چون اتلاف، لاضرر، تسبیب و ضمان ید، چنانچه شخصی با فعل یا ترک فعل خود سبب از بین رفتن فرصت مشروع دیگری شود و این امر قابل انتساب و دارای سببیت عرفی باشد و زیان وارد شده نیز قابل ارزیابی عرفی باشد، میتوان برای آن ضمان قائل شد. همچنین از تطبیق تفویت فرصت با قاعده تسبیب فقهی، همپوشانی قابل توجهی بهدست آمد؛ بهگونهای که تفویت فرصت را میتوان بهعنوان مصداقی نوین از تسبیب قلمداد کرد. با تکیه بر اصول فقهی و تحلیلهای نوین، ضمان ناشی از از بین بردن اسباب فرصت در فقه امامیه قابل پذیرش است. هرچند تحقق آن مشروط به احراز رابطه سببیت عرفی، قابلیت انتساب و قطعیت ضرر میباشد، اما ظرفیت فقه امامیه برای شمول این نوع ضمان، چه از باب اتلاف و چه از منظر تسبیب، قابل توجه و قابل توسعه است.
دانلودها
مراجع
Aboulghasemi, M. (2022). Examining the Rule of Causation in Imamiyyah Jurisprudence and Criminal Law in the Iranian Legal System. Contemporary Legal Thought, 8(2), 1-11.
Al-Ansari, M. (2009). Al-Makasib (Vol. 1). Islamic Publishing Office.
Al-Hurr Al-Amili, M. b. H. (1989). Wasa’il al-Shi’a ila Tahsil Masa’il al-Shari’a (Vol. 23). Al-Bayt Foundation.
Chegwei, L. (2008). Remedies for Non-performance -Perspectives from CISG
Esta, M. H., Afras, G., & Ahmadi, J. (2023). Comparative Analysis of the Claimability of Loss Due to Missed Opportunities Resulting from Delayed Monetary Payments in Jurisprudence and Law. Legal Encyclopedias, 6(19), 23-45.
Fallah, S. M., & Meysami, H. (2022). Liability Arising from Missed Opportunities in Imamiyyah Jurisprudence. Applied Jurisprudence Research, 8(3), 201-228.
Fazel Lankarani, M. (2014). Durar al-Fawa’id fi Sharh al-Qawa’id (Vol. 2). Fazel Publishing Institute.
Frasca, R. (2008). Loss of Chance Rules and the Valuation of Loss of Chance Damages. Journal Legal Economics, 15, 80-99.
Jafari, M. (2021). From the Rule of No Harm to the Rule of Absolute Causation: Jurisprudential Developments in Civil Liability. Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law Studies, 5(2), 35-53.
Khomeini, R. (1989). Tahrir al-Wasilah (Vol. 2). Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works.
Mirshakari, A., & Madadi, S. (2023). Examining Two Cases Regarding Non-BenefitJO - Research and Development in Comparative Law. 6(18), 51-78.
Najafi, M. H. (1988). Jawahir al-Kalam fi Sharh Sharayi’ al-Islam (Vol. 37). Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Naqibi, S. A., & Zarchi-Pour, R. (2018). The Theory of Compensation for Non-Benefit That Could Have Been Achieved in Imamiyyah Jurisprudence. Jurisprudential and Principled Studies, 4(11), 119-144.
Perillo, J. (1994). UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts. The Black Letter Text and a Review. http://ir.lawnet.fordham.edu/flr/ vol63/iss2/1
Rahimi-Nia, S. (2015). Rules of Civil Liability in Imamiyyah Jurisprudence. Islamic Jurisprudence Publishing.
Rogers, W. V. H. (1994). Win field and jolowicz on tort. Sweet and Maxwall.
Safai, A., & Rahimi, Z. (2015). The Difference Between the Concepts of 'Harm' and 'Non-Benefit' and the Scope of the Rule of No Harm. Quarterly Journal of the Faculty of Law, University of Tehran, 23(1), 17-46.
Safai, S. H., & Rahimi, H. (2012). Civil Liability (Obligations Outside of Contracts). SAMT Publications.
Sanai, Y. (2019). Lessons on the Rules of No Harm, Causation, and Destruction (Unpublished Jurisprudential Lessons). Ayatollah Sanai Jurisprudential Center.
Shahid Awwal, A. J. M. b. M. (1996). Al-Durus al-Shar’iyyah fi Fiqh al-Imamiyyah. Islamic Publishing Institute affiliated with the Association of Teachers.
Shahid Thani, Z. a. D. b. A. (1983). Al-Rawdah al-Bahiyyah fi Sharh al-Lum’ah al-Dimashqiyyah (Vol. 10). Dar al-Ta’aruf.
Shavell, S. (1985). Uncertainty Over Causation and the Determination of Civil Liability. The Journal of Law and Economics, 28, 587-609. https://doi.org/10.1086/467102
Sistani, A. (2019). Al-Dar al-Wasi'ah fi Fiqh al-Imamiyyah (Vol. 2). Imam Sistani Institute.
Subhani, J. (2016). Al-Nazariyyat al-Fiqhiyyah (Vol. 2). Imam Sadiq Foundation.
Tusi, M. b. H. (1987). Al-Khilaf (Vol. 3). Association of Teachers in the Islamic Seminary of Qom, Islamic Publishing Institute.
Zarei, S. A., Salmanian, S., & Allameh, S. M. (2021). Jurisprudential Examination of Liability Arising from Missed Legitimate Opportunities Compensation for Loss Due to Missed Opportunities. Modern Jurisprudential Research, 9(2), 121-144.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 علی باقرنظری, عباس مقدری امیری, مهدی موحدی نیا (نویسنده)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.