تبیین فقهی حقوقی نظریه اختصاص سوگند استظهاری به دعاوی دینی با نگاهی به رویه قضایی
کلمات کلیدی:
سوگند استظهاری, دعاوی دینی, اثبات دعاوی, رویه قضاییچکیده
سوگند استظهاری یکی از ادله اثبات دعوا در فقه امامیه و نظام حقوقی ایران است که بهویژه در دعاوی علیه میت کاربرد دارد. این نوع سوگند، پس از اقامه دو شاهد عادل، برای تثبیت حق مدعی بهکار میرود و فلسفه آن دفع احتمالاتی است که ممکن است موجب تردید در حقانیت مدعی شود. با این حال، حوزه کاربرد و ضرورت ضمیمه کردن سوگند استظهاری در دعاوی علیه میت محل اختلاف نظر میان فقها و حقوقدانان است. گروهی از فقها و برخی از مقررات موضوعه، ضمیمه کردن سوگند را منحصر به دعاوی دَینی علیه میت میدانند، ولی برخی دیگر، با استناد به روایات و اصول فقهی، بر گسترش آن به دعاوی با موضوعات عین، منفعت و حق تأکید دارند. در قوانین موضوعه نیز، بهویژه در قوانین مدنی و آیین دادرسی مدنی، این مسئله بهصورت مبهم و ناقص مطرح شده و رویه قضایی نیز پاسخ روشنی به این ابهام نداده است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از مطالعات فقهی و حقوقی، به بررسی مستندات فقهی، قوانین موضوعه و رویه قضایی پرداخته و نشان میدهد که اطلاق روایات و ضرورت تضمین حق مدعی، لزوم ضمیمه سوگند استظهاری را در تمامی دعاوی علیه میت توجیه میکند. همچنین نقدی بر دیدگاه محدودکننده ارائه شده و جایگاه استصحاب در این زمینه تحلیل شده است. در نهایت، پیشنهاد میشود با توجه به فلسفه وجودی سوگند استظهاری، قانونگذار و مراجع قضایی، دامنه کاربرد آن را در دعاوی علیه میت فراتر از دعاوی دَینی در نظر بگیرند.
دانلودها
مراجع
AbūʿAṭā, M., & Kabīrī, M. (1984). Yamīn (Presumptive Oath): Exception or Rule. Studies in Islamic Jurisprudence and Law, 16(37), 29-54.
ʿĀmilī, M. i. M. (2011). al-Lumʿah al-Dimashqīyah fī Fiqh al-Imāmīyah. Dār al-Turāth al-ʿArabīyah.
Anṣārī, M. (1995). al-Makāṣib (Vol. 6 vols.). World Congress in Commemoration of Shaykh Aʿẓam Anṣārī.
Balḵī, S. J. (2021). Validity of the Presumptive Oath in Proof of a Claim in Fiqh and Law. Nasīm Kawsar Scientific Journal, 1(1), 51-64.
Fakhr al-Muhaqqiqīn, M. i. Ḥ. i. Y. (2010). Iḍāḥ al-Fawāʾid fī Sharḥ Ishkālāt al Qawāʿid. Ismāʿīlīyān Publications.
Fayyūmī, A. i. M. a.-M. al-Miṣbāḥ al Munīr fī Gharīb al Sharḥ al-Kabīr lil-Rāfiʿī. Dār al-Raḍī.
Ḥamīrī, N. i. S. (2003). Shams al-Ulūm wa Dawāʾ al-Kalām al-ʿArab al-Kullām. Dār al-Fikr.
Ḥātamī, Ṣ., & Sāmānī, E. (2021). An Inquiry into the Scope of Taking the Presumptive Oath. Legal Research Quarterly, 27(4), 171-188.
Ibn Fāris, A. i. Z. (1985). Muʿjam Maqāyīs al-Lughah. Publication Office of Islamic Propagation, Qom Seminary.
Imāmī, S. Ḥ. (1996). Civil Law (4th ed.). Islāmīyah Publishing.
Imāmī, S. Ḥ. (2011). Civil Law on Usufruct, Bequests & Inheritance (31st ed.). Islāmīyah Bookstore.
Jubʿī ʿĀmilī, Z. a.-ʿ. (2011). al-Rawḍah al-Bāhīyah fī Sharḥ al Lumʿah al Damashqīyah. Office of Islamic Propagation, Qom Seminary.
Jubrān, M. (2014). al-Rāʾid. Āstan Quds Razavī.
Kāshif al-Ghaṭāʾ, Ḥ. i. J. (2003). Anwār al-Fuqahāʾ; Kitāb al-Qaḍā. Kāshif al-Ghaṭāʾ Institute.
Kātūzīyān, N. (2004). Evidence and Means of Proof. Mīzān Publishing.
Khūʾī, S. A. a.-Q. (2003). Mabānī al-Talkhimah al Minhāj. Ayatollah Khūʾī Publications.
Mohājerī, ʿ. (2001). Commentary on the Civil Procedure Law of General and Revolutionary Courts. Ganj Dānish Publications.
Moḥammadi, P. (2008). Subject-Matter Limitations of Oath in Civil Lawsuits. Legal Research Quarterly, 12(29), 388-427.
Moḥaqqiq Dāmād, S. M. (2027). Principles of Fiqh (Vol. 3). Center for Islamic Science Publication.
Moin, M. (2006). Persian Dictionary. Rāh-Roshd Publishing.
Muʾmin, M. (2003). al-Qaḍāʾ wa al-Shahādāt. Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeinī's Works.
Musawi Khūmīnī, R. A. (1987). Taḥrīr al-Wasīlah. Dār al-ʿIlm.
Narāqī, A. i. M. (2020). Risāʾil wa Masāʾil. Congress of Narāqī Scholars Mulla Mahdī & Mulla Aḥmad.
Rashtī, M. Ḥ. A. (2022). Kitāb al-Qaḍā (Vol. 1). Khayyām Publications.
Saʿdī, A. Ḥ. (2029). al-Qāmūs al-Fiqhī (2nd ed.). Dār al-Fikr Publishing.
Shahīd Thānī, Z. a.-D. i. ʿ. (2021). al-Rawḍah al-Bāhīyah fī Sharḥ al Lumʿah al Damashqīyah. Office of Islamic Propagation.
Tabrīzī, J. i. ʿ. (2006). Manhāj al-Ṣāliḥīn. Imam al-Mahdī Association.
Tawkalī, M. M. (2019). Brief Civil Procedure Code. Maktūb Ākhar Publications.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 امین کریم پور علی آباد; محمدباقر عامرینیا, زهرا بهشتی (نویسنده)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.