بررسی فقهی و حقوقی سازوکار عقد صلح برای حیله نسبت به قانون

چکیده

عقد صلح یکی از نهادهای مهم در نظام حقوقی ایران و فقه اسلامی است که به دلیل ویژگی انعطاف‌پذیری و کارکردهای گسترده، جایگاه ویژه‌ای در حل‌وفصل اختلافات و تنظیم روابط حقوقی دارد. با این حال، همین انعطاف‌پذیری، زمینه را برای سوءاستفاده و کاربردهای نادرست، از جمله انجام حیله‌های حقوقی و دور زدن قوانین فراهم می‌آورد. این پژوهش با هدف بررسی فقهی و حقوقی سازوکار عقد صلح به‌عنوان ابزاری برای حیله نسبت به قوانین، تلاش می‌کند ابعاد مختلف این موضوع و راهکارهای جلوگیری از سوءاستفاده از این عقد را تحلیل کند. در بخش فقهی، تأکید می‌شود که مشروعیت نیات طرفین و عدم مخالفت مفاد عقد با نظم عمومی و اخلاق حسنه از الزامات صحت عقد صلح است که ریشه در منابع اسلامی دارد. همچنین، در تحلیل حقوقی، قوانین ایران، به‌ویژه مواد ۷۵۷ تا ۷۶۰ قانون مدنی، بر مشروعیت جهت قرارداد و ممنوعیت کاربرد عقد صلح برای دور زدن قوانین و ایفای تعهدات غیرمشروع تأکید دارند. به عنوان نمونه، استفاده از صلح برای فرار از مالیات یا دین، انتقال غیرقانونی املاک، و یا ایجاد توافقات صوری، از مصادیق حیله‌های حقوقی محسوب شده و در نظام قضایی فاقد اعتبار خواهند بود. در نهایت، با بررسی قیود و نظارت‌های قانونی، از جمله نظارت قضایی بر مشروعیت نیات و شفافیت در مفاد صلح‌نامه‌ها، مشخص شد که محدودسازی سوءاستفاده از عقد صلح نیازمند ترکیبی از اصلاحات قانونی، تقویت رویه‌های قضایی، و افزایش آگاهی حقوقی طرفین است. این مطالعه پیشنهاد می‌کند که قوه قضاییه، با ارائه دستورالعمل‌های کاربردی و اعمال نظارت بیشتر بر تنظیم و ثبت صلح‌نامه‌ها، می‌تواند نقش مؤثرتری در کاهش سوءاستفاده از این ابزار حقوقی ایفا کند.