بازساخت حاکمیت قانون در جوامع در حال گذار: نقش اصل لزوم رعایت تشریفات قانون و عدالت در تحقق عدالت پساساختاری
کلمات کلیدی:
اصل لزوم رعایت تشریفات قانون و عدالت, عدالت انتقالی, عدالت پساساختاری, حاکمیت قانون, جوامع در حال گذارچکیده
بازسازی نظم حقوقی و سیاسی در جوامع در حال گذار، مستلزم استقرار اصول بنیادینی است که تضمینکننده عدالت، مشروعیت حقوقی و اعتماد عمومی باشند. در این میان، «اصل لزوم رعایت تشریفات قانون و عدالت»، بهعنوان یکی از اصول اساسی حقوق بینالملل، جایگاهی فراتر از یک قاعده شکلی یافته و به معیاری ماهوی برای سنجش مشروعیت نظم جدید در فرآیند گذار تبدیل شده است. این مقاله با رویکرد توصیفی–تحلیلی و بهرهگیری از روش تطبیقی، به بررسی جایگاه این اصل در ساختار عدالت پساساختاری و ارتباط آن با مفهوم حاکمیت قانون در شرایط پسازوال نظم اقتدارگرا میپردازد. در چارچوب نظری مقاله، ضمن بررسی تحولات مفهوم اصل لزوم رعایت تشریفات قانون و عدالت در اسناد بینالمللی و رویههای دیوانهای حقوق بشری، به تبیین نسبت آن با حاکمیت قانون در شرایط استثنایی پرداخته شده است. سپس با تحلیل تجارب چهار کشور منتخب ــ رواندا، آفریقای جنوبی، عراق و یوگسلاوی سابق ــ نشان داده میشود که رعایت یا نادیدهانگاشتن این اصل، تأثیری مستقیم بر موفقیت یا ناکامی سازوکارهای عدالت انتقالی، اعتماد عمومی و مشروعیت ساختارهای حقوقی نوین دارد. مقاله تأکید میکند که هرگونه مصالحه سیاسی، عفو عمومی یا طراحی نهادهای موقت عدالت، اگر فاقد چارچوب آیینی و حقوقی متکی بر تشریفات باشد، نهتنها عدالت را محقق نمیسازد، بلکه به بیثباتی مجدد خواهد انجامید. در پایان، راهکارهایی راهبردی برای نهادینهسازی این اصل در حقوق بینالملل، طراحی سازوکارهای نظارتی، اصلاح رویههای قضایی و تقویت دکترین حقوقی در حمایت از این اصل ارائه شده است. مقاله نتیجه میگیرد که نهادینهسازی اصل لزوم رعایت تشریفات قانون و عدالت، پیششرط حاکمیت قانون و تحقق عدالت در جوامع در حال گذار است.
دانلودها
مراجع
Alston, P. (2005). The transformation of human rights in the jurisprudence of the European Court of Human Rights. NYU Press.
Amnesty International. (2005). Iraq: Fair trial guarantees lacking at the Special Tribunal.
Bernath, J. (2021). Transitional justice and the governance of postwar legitimacy: Rethinking the justice-peace nexus. Oxford Journal of Legal Studies, 41(3), 555-582.
Dworkin, R. (1977). Empire of Law. Ney Publishing.
Forrest, R. (2007). The Right to Justification: Elements of a Constructivist Theory of Justice. Columbia University Press.
Franck, T. M. (1995). Fairness in International Law and Institutions. Oxford University Press.
Freitas, P. (2021). Institutional design and public trust in fragile states. Cambridge Journal of Law and Policy, 26(2), 211-230.
Ghazizadeh, A. (2011). A comparative study of the right to a fair trial in international documents and Iranian domestic law. Journal of Public Law Research, 14(3), 45-76.
Gray, P. (2020). Due process as social reconstruction: A comparative view of post-structural justice. Transitional Justice Review, 7(1), 22-49.
Hirsch, F. (2019). Law's language and social repair: Reflections on reconciliation tribunals in Sierra Leone and Rwanda. Law & Society Review, 53(1), 91-120.
Kaufman, Z. (2020). The rule of law in transitional justice: Due process as legitimacy. Journal of Human Rights Practice, 12(2), 210-233.
Menne, D. (2013). Human Rights Treaty Bodies and Due Process. Cambridge University Press.
Minow, M. (1998). Between Vengeance and Forgiveness: Facing History after Genocide and Mass Violence. Beacon Press.
O'Regan, M. (2022). Fair trial and public trust in post-authoritarian societies. International Journal of Transitional Justice, 16(1), 44-67.
Piryaei, M. (2018). Transitional Justice in International Law: Foundations, Mechanisms, and Experiences. Khorsandi Publications.
Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Ney Publishing. https://doi.org/10.4159/9780674042605
Teitel, R. (2000). Transitional Justice. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780195100648.001.0001
Tomuschat, C. (2008). Human Rights: Between Idealism and Realism. Oxford University Press.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 بهزاد آقاخانلو, حسین رستمزاد (نویسنده)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.