تحلیل تطبیقی معنا شناختی واژه حسرت در آموزههای قرآنی و روانشناسی
کلمات کلیدی:
حسرت, قرآن کریم, روانشناسی, معنا شناسی, پشیمانی, احساسات منفی, یوم الحسره, شناختدرمانی, زبانشناسی شناختیچکیده
واژه حسرت به عنوان یکی از مفاهیم بنیادین در بیان احساسات انسانی، هم در متون دینی بهویژه قرآن کریم و هم در دانش روانشناسی جایگاه ویژهای دارد. این واژه در قرآن کریم بهعنوان ابزاری برای تبیین ندامت و پشیمانی انسان از فرصتهای از دست رفته در دنیا و آخرت به کار رفته و با واژههای مترادفی مانند "ویل"، "لیت"، "یا حسرتا" و "ندم" در آیات متعدد ظاهر شده است. حسرت در قرآن نه تنها بهعنوان یک احساس منفی، بلکه بهعنوان هشداری الهی برای هدایت انسان به سوی اعمال صالح و پرهیز از غفلت مطرح میشود. در مقابل، در روانشناسی مدرن، حسرت بهعنوان یک احساس پیچیده و ناخوشایند تعریف میشود که از مقایسه وضعیت فعلی با گزینههای ممکن در گذشته ناشی شده و میتواند به پیامدهای روانی مانند اضطراب، افسردگی، شرم و احساس گناه منجر شود. این مقاله با رویکردی تطبیقی و معنا شناختی، به بررسی مفهوم حسرت در قرآن کریم و نظریههای روانشناختی پرداخته و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، شباهتها و تفاوتهای این مفهوم را در دو حوزه بررسی میکند. یافتهها نشان میدهد که هر دو حوزه بر پشیمانی از فرصتهای از دست رفته تأکید دارند، اما قرآن حسرت را در چارچوبی الهی و آخرتی ارائه میدهد، در حالی که روانشناسی بر جنبههای تجربی و درمانی آن تمرکز دارد. این تحلیل تطبیقی نه تنها به غنیسازی تفسیر آیات قرآنی کمک میکند، بلکه راهکارهایی برای پیشگیری و درمان روانرنجوریهای ناشی از حسرت در روانشناسی ارائه میدهد. نتایج این پژوهش میتواند به توسعه مدلهای میانرشتهای مانند "شناختدرمانی قرآنی" منجر شود که در آن آیات قرآنی بهعنوان ابزاری برای مدیریت احساسات منفی به کار گرفته شوند.
دانلودها
مراجع
Amirkamali, K. (2015). Examination of the Word "Hasrat," Its Characteristics, and Influential Factors from the Perspective of the Quran and Narrations [Master's Thesis, Islamic Azad University, Tehran Central Branch]. Tehran.
Barbour, I. (2013). Religion and Science. Research Institute of Culture and Islamic Thought.
Haeri Zadeh, S. M. (2014). Interpretive Study and Exegetical Explanation of "Ya Layt and Its Derivatives" in the Holy Quran [Master's Thesis, Islamic Azad University, Tehran Central Branch]. Tehran.
Izadi Mobarakeh, K. (2007). Evaluation of the Arguments of Proponents and Opponents of the Scientific Interpretation Method of the Quran. Semi-Annual Journal of Quran and Hadith Studies, 1(1), 1-24.
Javadi Amoli, A. (1999). Tasnim. Esra Publishing Center.
Khorramshahi, B. (2010). Logical Positivism. Elmi va Farhangi.
Lakoff, G., & Johnson, M. (2018). Metaphors We Live By. Agah Publications.
Mahdi, S. M. (2023). Analysis of the Factors of Regret in the Quran Based on the Chronological Order of Revelation [Master's Thesis, Al-Mustafa International University, Supreme Quran and Hadith Complex, Supreme School of Tafsir].
Mahyar, R. (1997). Arabic-Persian Alphabetical Dictionary. Islamic Publications.
Morovati, S., & Yaghoubi, M. (2010). Critique of Maslow's Anthropological Theory with a Focus on Quranic Verses. Semi-Annual Journal of Quran and Hadith Studies, 4(1), 32-54.
Nejati, M. O. (1994). Quran and Psychology. Astan Quds Razavi Research Foundation.
Qureshi, S. A. A. (1993). Qamus al-Quran. Islamic Books Publishing House.
Raghib Isfahani, H. i. M. (1995). Mufradat Alfaz al-Quran. Dar al-Qalam; Al-Dar al-Shamiyyah.
Shooli Kouhshouri, S. (2023). Examination of Praised and Blamed Regrets in This World and the Hereafter from the Perspective of the Holy Quran. 7th International Conference on Fiqh, Law, and Religious Studies,
Tabarsi, F. i. H. (1995). Majma' al-Bayan fi Tafsir al-Quran. Al-A'lami Publishing Institute.
Tabatabaei, S. M. H. (2011). Al-Mizan Interpretation. Society of Seminary Teachers of Qom.
Weiten, W. (2014). Psychology: Themes and variations (9th ed.). Wadsworth.
Zare Khormizi, N. (2021). Analysis of the Quran's Expression of Regret and Wonder [Master's Thesis, Payame Noor University, Mehriz Center]. Mehriz.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Omolbanin Ghasemi (Author); Mohammadreza Yousefi; Ramin Tabarraei (Author)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.