حمایت از بزه دیده در پرتو نهاد دیه از منظر آموزههای فقهی و جرم شناسی
کلمات کلیدی:
بزهدیده, دیه, عدالت ترمیمی, عذرخواهی, جرمشناسی صلحجو, ستاد دیه, جبران خسارت معنویچکیده
با تحول رویکردهای عدالت کیفری از تمرکز صرف بر بزهکار به سمت احیای حقوق بزهدیده، توجه به سازوکارهای جبران خسارت، بهویژه در قالب عدالت ترمیمی، اهمیت مضاعفی یافته است. نهاد دیه بهعنوان یکی از ریشهدارترین ابزارهای جبران خسارت در فقه اسلامی و حقوق کیفری ایران، ظرفیت آن را دارد که در راستای حمایت از بزهدیده نهتنها به عنوان ابزار جبران مادی، بلکه در چارچوبی ترمیمی، اخلاقی و حتی روانی ایفای نقش کند. این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی و با بهرهگیری از منابع فقهی و نظریات نوین جرمشناسی، تلاش دارد نشان دهد که دیه افزون بر کارکرد مالی، میتواند بستر مصالحه، بازسازی روابط اجتماعی و احیای شأن بزهدیده باشد، بهویژه اگر با مؤلفههایی چون عذرخواهی، گفتوگوی ترمیمی، و مشارکت نهادهای حمایتی نظیر ستاد دیه همراه شود. در این چارچوب، آموزههای قرآنی و فقهی با تأکید بر اولویت صلح، گذشت و ترمیم و نظریات جرمشناسی صلحجو و بزهدیدهشناسی حمایتی، پشتوانهای نظری برای تحلیل دیه بهعنوان نهادی ترمیمی فراهم میسازند. مقاله همچنین به بررسی امکان اجرای روشهایی چون حلقههای بزهدیده - بزهکار در قالب پرداخت دیه میپردازد و نشان میدهد که هرچند حقوق ایران هنوز از نظر ساختاری با این روشها آشنا نیست، اما از نظر فلسفه حقوقی و فقهی، ظرفیتهایی برای تحقق عدالت توافقی فراهم است. مقایسه دیه در آموزههای فقهی با مفهوم عدالت ترمیمی بهعنوان اندیشهای نوین در جرم شناسی صلح طلب، نشان میدهد که نهاد دیه ظرفیت بالایی در حفاظت از تمامیت جسمانی بزهدیدگان و حلوفصل مسئله جرم به شیوههای مشارکتی و ترمیمی دارد. عدالت ترمیمی با تکیه بر روشهای غیرکیفری و غیررسمی، جایگاه فعالی برای بزهدیده قائل است و این ویژگی با سیاست کیفری مبتنی بر آموزههای فقهی - قرآنی که «غیرکیفری»، «ترمیمی» و «بزهدیدهمحور» است، همراستاست. بر این اساس، نهاد دیه میتواند بهعنوان پلی میان عدالت کیفری و عدالت ترمیمی، پاسخگوی مؤثر نیازهای قربانیان در جامعه باشد.
دانلودها
مراجع
Fathi, M. J. (2024). Response to Crime, Punishment, and Protective and Educational Measures. Tehran: Mizan Legal Foundation.
Haji Deh Abadi, A. (2008). Compensation for Victims at the Expense of the Government and Public Institutions. Tehran: Islamic Culture and Thought Research Institute.
Hosseinvand, M. (2015). Criminal Mediation in Light of Restorative Justice Teachings. Tehran: Majd Scientific and Cultural Institute.
Keramati Moaz, H. (2024a). Criminology (New Topics in Criminology). Publishing Company.
Keramati Moaz, H. (2024b). Legal and Criminological Analysis of Apology for Moral Damage Resulting from Crime. Applied Criminology Research, 2IS - 5.
Khomeini, S. R. (2011). Tahrir al-Wasila (Vol. 2). Qom: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
Mansour Abadi, A. (2019). General Principles of Criminal Law. Tehran: Mizan Legal Foundation.
Mansour Abadi, A. (2020). General Criminal Law 3. Tehran: Mizan Legal Foundation.
Najafi Abrand Abadi, A. H. (2012). Lectures on Criminology (Globalization) degree=Master's Degree
Pranis, K. (2005). The Little Book of Circle Processes: A New/Old Approach to Peacemaking. Good Books.
Safari, A. (2016). Diya in Islamic Law; A Restorative (Non-Punitive and Victim-Centered) Alternative for Crimes Against Persons. In F. Mohammad (Ed.), Encyclopedia of Restorative Justice. Tehran: Mizan Legal Foundation.
Safari, A., & Saberi, R. (2019). Peaceful Crime Science: Its Approach to Crime and Strategies for Combating Crime. Quarterly Journal of Crime Prevention Studies, 14(53).
Shiri, A. (2018). Restorative Justice. Tehran: Mizan Legal Foundation.
Umbreit, N. (2001). Family Group Conferencing: Implication for crime victim. Minnesota: Center for restorative justice and peacemaking.
Voravayi, A., & Shakouri, J. S. (2021). Restorative Justice in Iran. Tehran: Khorsandi Publications.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 1403 امید محمدی نیا, محمد جواد فتحی, عباس منصورآبادی (نویسنده)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.