بررسی نقش و محدودیت‌های اصل حاکمیت اراده در تنظیم قراردادهای نفتی داخلی و بین‌المللی
کلمات کلیدی:
حاکمیت اراده, قراردادهای نفتی, قواعد آمره, حقوق تطبیقی, مالکیت عمومی منابع, توسعه پایدارچکیده
اصل حاکمیت اراده به‌عنوان یکی از اصول بنیادی حقوق قراردادها، این امکان را برای طرفین قرارداد فراهم می‌آورد که در چارچوب قوانین حاکم، آزادانه نسبت به انعقاد، تعیین شرایط و اجرای قرارداد تصمیم‌گیری کنند. این اصل که ریشه در اندیشه‌های لیبرالی و آموزه‌های فقهی همچون قاعده «الناس مسلطون علی اموالهم» دارد، در قراردادهای نفتی که به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین انواع قراردادهای بین‌المللی شناخته می‌شود، نقش محوری ایفا می‌کند. قراردادهای نفتی معمولاً میان دولت‌ها به‌عنوان مالک منابع زیرزمینی و شرکت‌های بزرگ چندملیتی به‌عنوان سرمایه‌گذاران و مجریان عملیات اکتشاف و بهره‌برداری، منعقد می‌شوند. با وجود جایگاه برجسته اصل حاکمیت اراده، اجرای آن در قراردادهای نفتی با محدودیت‌های متعددی مواجه است. مهم‌ترین این محدودیت‌ها شامل قواعد آمره، نظم عمومی، مالکیت عمومی بر منابع طبیعی، الزامات زیست‌محیطی، ملاحظات امنیت انرژی و الزامات ناشی از معاهدات و مقررات بین‌المللی هستند. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و رویکرد تطبیقی ابتدا به بررسی مبانی نظری اصل حاکمیت اراده و پیشینه آن در حقوق داخلی و بین‌المللی پرداخته، سپس نقش این اصل در تنظیم قراردادهای نفتی را تبیین می‌کند و در ادامه به تحلیل محدودیت‌های آن در نظام حقوقی ایران و مقایسه آن با نظام‌های حقوقی فرانسه و آلمان می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که هرچند آزادی قراردادی به‌عنوان یک اصل پذیرفته‌شده در همه نظام‌های حقوقی مطرح است، اما در حوزه نفت، به دلیل اهمیت حاکمیتی، اقتصادی و زیست‌محیطی این منبع، همواره با چارچوب‌ها و محدودیت‌های الزام‌آور همراه بوده است. در پایان، راهکارهایی برای ایجاد تعادل میان آزادی قراردادی و ملاحظات حقوقی، سیاسی و زیست‌محیطی ارائه می‌شود تا ضمن حفظ منافع ملی، بستر جذب سرمایه‌گذاری و همکاری‌های بین‌المللی نیز فراهم گردد.
دانلودها
مراجع
Akhlaqi, A. (2014). Oil and gas law: Petroleum contracts in the Iranian legal system. Mizan Publishing.
Chevalier, A. (2012). Legal Aspects of Oil and Gas Contracts in France. Journal of International Energy Law, 212-220.
Ministry of Petroleum. (2019a). Report on the status of oil contracts and the legal developments.
Ministry of Petroleum. (2019b). A study of Iran's oil contract models and evaluation of the IPC (Iran Petroleum Contract).
Molfessis, J. (2010). Freedom of Contract in the Oil Industry: The French Approach. Oil and Gas Law Review, 87.
Najafi, A. (1991). Al-Nās musallatūn ʿalā amwālihim wa awfū bil-ʿuqūd [People are sovereign over their property and must honor contracts] (Vol. 2).
Schmidt, F. (2015). Environmental Regulations and Contractual Freedom: The German Approach. International Energy Journal, 63.
Schwenke, T. (2016). Energy Law and Contractual Freedom in Germany: A Study of International Investments. European Energy Law Review, 149.
Stone, R. (2008). The Limits of Freedom of Contract in Oil and Gas Agreements. Cambridge University Press.
Treitel, G. (2007). The Law of Contract (12 ed.). Sweet & Maxwell.
United Nations Environment Programme. (2019). Environmental Regulations and Their Impact on Oil and Gas Operations. UNEP Publishing.
World Bank. (2018). Impact of International Sanctions on Oil and Gas Contracts in Iran. World Bank Group.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Alireza Barati, Mohammad Bagher Fijan (Author)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
