نظام مند سازی قرائن در اصول فقه مقارن و کارکرد آن در فرآیند اجتهاد

نویسندگان

    روح الله آهنگران دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
    جمشید معصومی * استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران Jamshid.Masoumi@iau.ac.ir
    مجید وزیری دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

کلمات کلیدی:

قرائن, نظام‌مندسازی, استظهار, ظهور ثانوی, تقسیم قرائن, الگوریتم اجتهاد, اصول فقهی فریقین

چکیده

قرائن، به‌عنوان عناصر زمینه‌ای و تفسیری، نقش بنیادینی در کشف مراد شارع و تنظیم دلالت‌های لفظی در فرآیند اجتهاد دارند. با وجود اهمیت این مؤلفه‌ها، مباحث مربوط به قرائن در اصول فقه امامیه و اهل سنت، غالباً پراکنده، فاقد انسجام ساختاری و غیرقابل بهره‌برداری نظام‌مند هستند. پژوهش حاضر با هدف طراحی چارچوبی مرحله‌محور و قابل اجرا، تلاش می‌کند با تکیه بر اصول مشترک فریقین، الگویی منسجم ارائه دهد که جایگاه هر قرینه را در شکل‌گیری ظهور، ترجیح معنا، تجمیع ادله و فعال‌سازی اصول عملیه مشخص سازد. روش تحقیق، تحلیلی ـ تطبیقی است و با بررسی تاریخی و ساختاری قرائن در چهار دوره تطور اصول فقه، سه اصل مشترک اجتهادی استخراج شده است: اصل بنیادین (قرائن شرط تحقق ظهور معتبرند)، اصل ساختاری (تقسیم قرائن به متصل، منفصل، حالیه و لبّیه)، و اصل کارکردی (حضور قرائن در همه سطوح دلالت). بر اساس این مبانی، تقسیم‌بندی شش‌گانه‌ای از قرائن شامل منشأ (شرعی، عقلی، عرفی، حسی)، هیأت (لفظی یا غیرلفظی)، اتصال (متصل یا منفصل)، قدرت اثرگذاری (قطعی یا ظنّی)، وظایف معنایی (صارفه، مفهمه، معیّنه، شخصی، نوعی)، و کاربست فقهی (زمینه‌ای یا مکمل) ارائه شده و الگویی چهارمرحله‌ای طراحی گردیده که جریان قرائن را در مراحل ظهور اولی، ظهور ثانوی، تشابک ادله و اصول عملیه سامان می‌دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قرائن زمینه‌ای در لحظه صدور کلام، زمینه‌ساز ظهور اولیه‌اند و قرائن مکمل در مرحله پسینی، در تقیید، تخصیص، ترجیح معنا و جمع عرفی میان ادله مؤثرند. نمونه‌کاوی مسئله طهارت اهل کتاب، کارآمدی این چارچوب را در تحلیل مسائل فقهی پیچیده تأیید کرده و نشان داده است که نظریه پیشنهادی موجب ارتقاء دقت در استنباط و انسجام بیشتر در فرآیند اجتهاد می‌شود.

دانلودها

دسترسی به دانلود اطلاعات مقدور نیست.

مراجع

Abdulaziz Mubarak, M. i. (2005). Al-Qara'in 'ind al-Usuliyyin.

Akhund Khurasani, M. K. (1986). Fawa'id al-Usul (1st ed.). Vezarat-e Ershad.

Akhund Khurasani, M. K. i. H. (1988). Kifayat al-Usul (1st ed.). Mu'assasat Al al-Bayt.

Al-Amidi, S. a.-D. A. i. M. (1981). Al-Ahkam fi Usul al-Ahkam (A. a.-R. Afifi, Ed. 2nd ed.). Al-Maktab al-Islami.

Al-Baghdadi, A. i. A. i. B. (1983). Al-Wusul ila al-Usul. Maktabat al-Ma'arif.

Al-Baqillani, M. i. a.-T. (1997). Al-Taqrib wa al-Irshad (al-Saghir), Vol. 3. Mu'assasat al-Risalah.

Al-Jassas, A. i. A. A. B. a.-R. (1994). Al-Fusul fi al-Usul (2nd ed.). Ministry of Awqaf (Kuwait).

Al-Juwayni, A. a.-M. i. A. A. (1996). Al-Talkhis fi Usul al-Fiqh (1st ed.). Dar al-Basha'ir al-Islamiyyah.

Al-Juwayni, A. a.-M. i. A. A. (1997). Al-Burhan fi Usul al-Fiqh. Dar al-Kutub al-'Ilmiyyah.

Alam al-Huda, A. i. H. (1997). Al-Dhari'ah ila Usul al-Shari'ah (1st ed.). University of Tehran Press.

Anis, I. (2008). Al-Mu'jam al-Wasit (1st ed.). Daftar Nashr Islami.

Ansari, M. (2005). Al-Fawa'id al-Usuliyyah (1st ed.). Nashr-e Shams Tabrizi.

Ansari, M. (2007). Fara'id al-Usul (9th ed.). Majma' al-Fikr al-Islami.

Araki, M. A. (1996). Usul al-Fiqh, Vol. 1 (1st ed.).

Ardabili, A. i. M. (1983). Majma' al-Fa'idah wa al-Burhan fi Sharh Irshad al-Adhhan (1st ed.). Daftar Intisharat Islami.

Ashtiyani, M. H. i. J. f. (2008). Bahr al-Fawa'id fi Sharh al-Fara'id. Mu'assasat al-Tarikh al-'Arabi.

Badri, T. (2007). Mu'jam Mufradat Usul al-Fiqh al-Muqarn (1st ed.).

Bahr al-'Ulum, S. M. (2006). Misabih al-Ahkam (1st ed.). Manshurat Maytham al-Tammar.

Bahrani, M. S. A. (2007). Al-Mu'jam al-Usuli (2nd ed.). Manshurat al-Tayyar.

Basri, A. a.-H. M. i. A. (1983). Al-Mu'tamad fi Usul al-Fiqh. Dar al-Kutub al-'Ilmiyyah.

Esfandiari, R. (2021). Qarinah-Recognition in Comparative Usul al-Fiqh. Journal of Islamic Denominations Research, 8(15), 433-456. https://doi.org/10.22034/jid.2021.223890.1992

Eslami, R. (2014). The Status of Detached Contextual Indicators in the Formation of Secondary Apparent Meanings. Usul Research Quarterly, 6(22), e114283-e114283.

Fadil Hindi, M. i. H. (1995). Kashf al-Litham wa al-Ibham 'an Qawa'id al-Ahkam (1st ed.). Daftar Intisharat Islami.

Fadil Miqdad, I. A. (1984). Al-Tanqih al-Ra'i li-Mukhtasar al-Shara'i (1st ed.). Library of Ayatollah al-Uzma Mar'ashi Najafi.

Fakhr al-Razi, M. i. U. (1997). Al-Mahsul, Vol. 4 (T. J. F. Al-'Alwani, Ed. 3rd ed.). Mu'assasat al-Risalah.

Fakhr al-Razi, M. i. U. (2000). Al-Mahsul fi 'Ilm Usul al-Fiqh, Vol. 4. Al-Maktabah al-'Asriyyah.

Ghazali, M. i. M. (1992). Al-Mustasfa min 'Ilm al-Usul (M. Abd al-Salam, Ed. 1st ed.). Dar al-Kutub al-'Ilmiyyah.

Hakim, M. T. (1997). Al-Usul al-Ammah fi al-Fiqh al-Muqarn (2nd ed.).

Hasan, K. R. (1997). Mu'jam Usul al-Fiqh (1st ed.). Matba'at al-Madani.

Hilal, H. (2003). Mu'jam Mustalah al-Usul (1st ed.).

Hilli, M. i. H. (2001). Tahdhib al-Usul ila 'Ilm al-Usul (1st ed.). Imam Ali Institute.

Hilli, M. i. H. (2004). Nihayat al-Usul ila 'Ilm al-Usul (1st ed.). Imam al-Sadiq Institute.

Hindi, S. a.-D. M. (1995). Nihayat al-Wusul fi Dirayat al-Usul (Y. Salih, Ed. 1st ed.). Al-Maktabah al-Tijariyyah.

Hosseini Tehrani, M. M. (2016). Risalat Taharat al-Insan, Vol. 1. Maktab al-Wahy.

Ibn Duraid, M. i. H. (1988). Jamharat al-Lughah (1st ed.). Dar al-'Ilm lil-Malayin.

Ibn Idris al-Hilli, M. i. M. (1990). Al-Sara'ir al-Hawi li-Tahrir al-Fatawa (2nd ed.). Daftar Intisharat Islami.

Ibn Manzur, M. i. M. (1993). Lisan al-'Arab (3rd ed.). Dar al-Sadir.

Ibn Shahid al-Thani, H. i. Z. a.-D. Ma'alim al-Din wa Maladh al-Mujtahidin (9th ed.). Daftar Intisharat Islami.

Iraqi, D. a.-D. (1996). Nihayat al-Afkar, Vol. 3 (3rd ed.). Daftar Intisharat Islami.

Jurjani, A. i. M. (1991). Al-Ta'rifat. Nashr-e Nasr-e Khosrow.

Karajaki, M. i. A. (1990). Kanz al-Fawa'id (A. Na'mah, Ed. 1st ed.). Dar al-Dhakha'ir.

Kashif al-Ghita, J. f. i. K. (1901). Haqq al-Mubin fi Taswib al-Mujtahidin wa Takhtee'at al-Akhbariyyin (1st ed.). Shaykh Ahmad Shirazi Press.

Kashif al-Ghita, J. f. i. K. (2000). Kashf al-Ghita' 'an Mubhamat al-Shari'ah al-Ghara' (1st ed.). Daftar Tablighat Islami.

Khomeini, R. (1997). Tanqih al-Usul, Vol. 3 (1st ed.).

Khui, A. a.-Q. (2001). Misbah al-Usul, Vols. 1–2. Mu'assasat Ihya' Athar Imam Khui.

Kulayni, M. i. Y. q. (1987). Al-Kafi, Vols. 1–8 (4th ed.). Al-Islamiyyah Press.

Majlisi, M. T. (1986). Rawdat al-Muttaqin fi Sharh Man La Yahduruhu al-Faqih (2nd ed.). Mu'assasat Kushanpur.

Majlisi, M. T. (1993). Lawami' Sahibqarani (2nd ed.). Isma'iliyan.

Moein, M. (2007). Farhang-e Farsi-ye Moein (4th ed.). Adna: Rah-e No.

Mokhtari Mazandarani, M. H. (2017). Al-Tanqih al-Mujaz fi Bayan Hukm Ahl al-Kitab (1st ed.). Mu'assasat al-'Urwat al-Wuthqa.

Mufid, M. i. M. (1992). Al-Muqni'ah (1st ed.). Intisharat Kongreh Jahani Hezareh Shaykh Mufid.

Muhaqqiq Hilli, J. f. i. H. (1992). Al-Rasa'il al-Tis' (1st ed.). Library of Ayatollah Mar'ashi Najafi.

Muhaqqiq Hilli, J. f. i. H. (2002). Ma'arij al-Usul (1st ed.). Imam Ali Institute.

Musavi Qazvini, S. A. (2003). Yanabi' al-Ahkam fi Ma'rifat al-Halal wa al-Haram (1st ed.). Daftar Intisharat Islami.

Musavi Qazvini, S. A. (2006). Ta'liqah 'ala Ma'alim al-Usul (1st ed.). Daftar Intisharat Islami.

Musavi Qazvini, S. E. (1951). Dawabit al-Usul (1st ed.).

Muzafar, M. R. (1996). Usul al-Fiqh, 2 vols (5th ed.). Isma'iliyan Press.

Na'ini, M. H. (1973). Ajwad al-Taqrirat (A. a.-Q. Khui, Ed. 1st ed.). Matba'at al-'Irfan.

Na'ini, M. H. (1997). Fawa'id al-Usul, Vol. 1 (1st ed.).

Najafi, M. H. (1984). Jawahir al-Kalam fi Sharh Shara'i al-Islam, Vols. 1–43. Dar Ihya' al-Turath al-'Arabi.

Naraqi, M. M. i. A. D. (2005). Tajrid al-Usul (1st ed.). Sayyid Murtada Press.

Naraqi, M. M. i. A. D. (2009). Anis al-Mujtahidin fi 'Ilm al-Usul (1st ed.). Mu'assasat Bustan al-Kitab.

Qarafi, A. i. I. (1995). Nafa'is al-Usul fi Sharh al-Mahsul. Maktabat Nizar Mustafa al-Baz.

Rashti, H. i. M. A. (1990). Bada'i al-Afkar (1st ed.). Mu'assasat Al al-Bayt.

Sabzevari, M. B. i. M. (1831). Dhakhirat al-Ma'ad fi Sharh al-Irshad (1st ed.). Mu'assasat Al al-Bayt.

Sadr al-Shari'a, U. i. M. u. (1996). Al-Tawdih li-Matn al-Tanqih. Dar al-Kutub al-'Ilmiyyah.

Sadr, M. B. (1985). Duruus fi 'Ilm al-Usul, Vol. 1 (1st ed.). Dar al-Muntazar.

Sadr, M. B. (1996). Buhuth fi 'Ilm al-Usul. Da'irat al-Ma'arif al-Fiqh al-Islami.

Samarqandi, M. i. A. (1984). Mizan al-Usul fi Nata'ij al-'Uqul. Matabi' al-Doha al-Haditha.

Sarakhsi, A. B. M. i. A. (1980). Usul al-Sarakhsi (A. a.-W. Afghani, Ed.). Lajnat Ihya' al-Ma'arif al-Nu'maniyyah.

Sarakhsi, A. B. M. i. A. (1994). Usul al-Sarakhsi. Lajnat Ihya' al-Ma'arif al-Nu'maniyyah.

Shahabi, M. (1942). Taqrirat Usul (7th ed.). Nashr Elmi.

Shahid al-Awwal, M. i. M. (1980). Al-Qawa'id wa al-Fawa'id fi al-Fiqh wa al-Usul wa al-'Arabiyyah (1st ed.). Mufid Bookshop.

Shahid al-Thani, Z. a.-D. i. A. (1992). Masalik al-Afham ila Tanqih Shara'i al-Islam (1st ed.). Mu'assasat al-Ma'arif al-Islamiyyah.

Shahid al-Thani, Z. a.-D. i. A. (1995). Tamheed al-Qawa'id (1st ed.). Daftar Tablighat Islami.

Shahid al-Thani, Z. a.-D. i. A. (1998). Fawa'id al-Qawa'id (1st ed.). Daftar Tablighat Islami.

Shawkani, M. i. A. (1991). Irshad al-Fuhul ila Tahqiq al-Haqq min 'Ilm al-Usul (M. Badri, Ed. 1st ed.). Dar al-Fikr.

Shirazi, M. M. H. i. M. (1997). Taqrirat fi Usul al-Fiqh, Vol. 1 (1st ed.).

Sobhani Tabrizi, J. (2003). Irshad al-'Uqul ila Mabahith al-Usul.

Tabataba'i al-Mujahid, M. i. A. (1879). Mafatih al-Usul (1st ed.).

Tabataba'i Hakim, M. S. i. (1994). Al-Muhkam fi Usul al-Fiqh, Vol. 4 (1st ed.). Mu'assasat al-Manar.

Tihanawi, M. A. (1996). Kashshaf Istilahat al-Funun wa al-'Ulum (Encyclopedia of Technical Terms) (1st ed.). Maktabat Lubnan Nashirun.

Tilmisani, M. i. A. (1998). Miftah al-Wusul ila Bina' al-Furu' 'ala al-Usul (M. A. Ferkous, Ed. 1st ed.). Al-Maktabah al-Makkiyyah.

Tusi, M. i. H. (1944). Al-Istibsar fima Ikhtalafa min al-Akhbar. Dar al-Kutub al-Islamiyyah.

Tusi, M. i. H. (1987). Tahdhib al-Ahkam (Khurasan, Ed. 4th ed.).

Tusi, M. i. H. (1996). Al-'Uddah fi Usul al-Fiqh. Nashr Alaqbandiyan.

Wasiti, A. (1981). Algorithm al-Ijtihad, Vol. 1. Organization of Publishing, Institute of Culture and Islamic Thought.

Zarkashi, B. a.-D. M. i. A. i. B. (1994). Al-Bahr al-Muhit fi Usul al-Fiqh. Dar al-Kutbi.

Zarkashi, M. i. B. (1992). Al-Bahr al-Muhit fi Usul al-Fiqh. Dar al-Safwah.

Zarqa, M. A. (1967). Al-Madkhal al-Fiqhi al-'Amm (10th ed.). Dar al-Fikr.

دانلود

چاپ شده

۱۴۰۲/۱۲/۰۱

ارسال

۱۴۰۲/۰۶/۰۱

بازنگری

۱۴۰۲/۱۰/۱۳

پذیرش

۱۴۰۲/۱۰/۲۰

شماره

نوع مقاله

مقالات

ارجاع به مقاله

آهنگران ر. ا. .، معصومی ج.، و وزیری م. . (1402). نظام مند سازی قرائن در اصول فقه مقارن و کارکرد آن در فرآیند اجتهاد. دانشنامه فقه و حقوق تطبیقی، 1(2)، 132-152. https://jecjl.com/index.php/jecjl/article/view/402

مقالات مشابه

101-110 از 179

همچنین برای این مقاله می‌توانید شروع جستجوی پیشرفته مقالات مشابه.